:

1-1- تعریف مسئله

مسأله اسكان‌های غیررسمی درمناطق شهری كشورهای جهان سوم یكی از عوارض رشد فزآینده شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها و فقدان نظام یكپارچه و موثر مدیریت شهری تلقی می‌شود (رفیعیان،1389 : 12). آمارهای ارائه شده از جانب سازمان‌های بین‌المللی نشان می‌دهد كه حدود یک ششم از جمعیت جهان در مناطق زاغه‌ای و حاشیه‌ای زندگی می‌كنند.(هادی زاده، 10:1390) در آخرین گزارش مركز اسكان بشر ملل متحد آورده شده است كه بین یک سوم تا یک چهارم جمعیت شهری جهان در فقر مطلق به سر می‌برند(Mumtaz,B.,2010). در همین ارتباط كمیسیون جهانی آینده شهرها در قرن بیست و یكم میلادی نیز هشدار داده است كه به موازات رشد ابر شهرها فقر شهری در كشورهای جهان سوم افزایش یافته و این درحالی است كه بخش عمده‌ای از شهرنشینی بر پایه اقتصاد غیررسمی و همراه با گسترش سكونتگاه‌های غیررسمی صورت گرفته و در آینده نیز صورت خواهد گرفت. این گرایش را غیررسمی شدن شهرنشینی می‌نامند(صرافی، 1381: 5) كه بدنبال خود موجب بروز سكونت غیرقانونی در زمین، كمبود مسكن، خدمات شهری، بیكاری و مسائل دیگرگردیده است (Gilderbloom,I,2011). شكست سیاست‌های مبتنی‌بر خانه‌سازی اجتماعی (دهه 1960) و طرح زمین – خدمات (دهه 1970) و نیز افزایش تعداد زاغه‌ها و سكونتگاه‌های تصرفی و غیرقانونی در حاشیه شهرها، سر آغاز شكل‌گیری “رهیافت توانمندسازی” در اواخر دهه 1980 می‌باشد. (هادی زاده،1390: 28) براساس این رهیافت، روش‌های مقابله‌ای و ستیزه جویانه با اسكان‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی، راه حل مناسبی برای رفع مشكلات موجود در پیدایش اسكان‌های غیررسمی نیست و حل آن نیازمند مشاركت‌های مردمی و توسعه ظرفیت‌های اجتماعات محلی در همه جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و انسانی است(پیران،1391: 9). در ایران نیز اسكان‌های غیرقانونی و ناهنجار، نوعی اسكان درون یا مجاور شهرها هستند كه دارای سیمایی ناخوشایند و بافتی نا متعارف با شهر بوده و با نام‌هایی چون حاشیه‌نشینی، اسكان غیررسمی، سکونتگاه‌های خودرو، بدون برنامه، نامنظم و فاقد مقررات از آنها

خرید اینترنتی فایل کامل :

 نام برده می‌شود(Perlman, J,2012). ساكنان این سکونتگاه‌ها را اقشار كم درآمد و گاه مهاجرینی رانده شده از سوانح طبیعی و انسانی مانند جنگ و یا مهاجرینی روستایی با سابقه كم شهرنشینی تشكیل می‌دهند. (UN-HABITAT,2009) برآورد می‌شود كه یک هشتم جمعیت شهری كشور (حدود چهار و نیم میلیون نفر) در اینگونه سكونتگاه‌های غیررسمی مستقر باشند و تداوم روند موجود نسبت آن را در ابتدای دهه آینده به یک چهارم و تعداد آن را به بیش از دو برابر خواهد رساند(زاهد زاهدانی،1387:13). این پدیده امروز نه تنها در شهرهای بزرگ بلکه در شهرهای متوسط نیز در کشور ما مشاهده می‌شود. با نگاهی به چگونگی فرایند شکل‌گیری و سازماندهی منطقه 19 شهرداری تهران و نیز موقعیت جغرافیایی و تاریخچه تحولات کالبدی آن، به نظر می‌رسد مشکل اصلی اسکان غیررسمی در این منطقه، نیازمندی به افزایش جذب خدمات، امکانات، تأسیسات و تجهیزات شهری می‌باشد، لذا برنامه توانمندسازی اجتماعات اسکان غیررسمی در این منطقه ضروری به نظر می‌رسد و با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه (موقعیت مطلق ونسبی آن) یعنی قرارگیری در بستری طبیعی و کشاورزی در جنوب شهر تهران و قرارگیری در میان چهار بزرگراه مهم که حدود اربعه این منطقه را تشکیل می‌دهند امکان گسترش پدیده اسکان غیررسمی در حریم وسیع منطقه 19 شهر تهران وجود دارد. به دلیل اینکه این منطقه، بصورت سکونتگاه‌های خودرو بوده و در دوره زمانی 1366 تا به امروز بصورت یک منطقه شهرداری جذب شهر تهران بزرگ گردیده، با معضلات و مشکلات توسعه شهری روبرو بوده است، بنابراین مطالعه عوامل مؤثر بر ساماندهی آن نیز ضروری به نظر می‌رسد.

2-1- پیشینه تحقیق

پس از سال‌های 1341 و 1342 رشد اسکان غیررسمی به حدی رسید که لزوم تحقیقات و پژوهش‌های مختلف در باب اسکان‌های غیررسمی توسط مراجع دولتی، دانشگاه‌ها و پژوهشگران اجتماعی مورد تاکید قرار گرفت و از آن زمان به بعد پژوهش‌ها و تحقیقات متعددی جمع‌ آوری شده است. در این تحقیق سعی شده است به چند مورد از این تحقیقات و نتایج آنها در طی دهه اخیر اشاره شود.

-صرافی(1381) پرداختن به مسئله اسکان غیر رسمی نه تنها ضرورتی بر آمده از ارزش ای اعتقادی و انسانی ، بلکه سازگار با منافع اجتماعی و پایداری سکونتگاه ها وتوسعه ملی است. نباید فراموش کرد که فقر در هر جا تهدیدی برای کل است (صرافی ، 1381 :6).

-پیران (1376) مشارکت یا همیاری، ماهیتاً مفهومی اجتماعی اسـت، زیـرا بـرای وقـوع آن فعالیـت – هـم جهـت و

هدفمند– وجود بیش از یک نفر ضرورت دارد و از این رو، بیان کنندة نوعی از انواع روابط اجتمـاعی است و با تحقق آن به طور خودکار، «گروه اجتم اعی» شکل می گیرد که سـاده تـرین آن بـه بیـان جورج زیمل – جامعه شناس آلمانی، «دایاد» یا «دوتایی ها » می باشد . مشارکت از دوتایی ها شروع شده و در برگیرندة صدها نوع گروه اجتماعی است که گاه تا میلیون ها نفر لحظه ای (مثل انقلابـات و سایر انواع خیزش های اجتماعی که بر پ ایۀ نـوعی از وفـاق اجتمـاعی آغـاز مـی شـود ) را پوشـش می دهد.

– Dreyfus, 1999)) مشارکت در جامعه مدنی معنی پیدا می کند. جامعه مدنی جایی اسـت کـه شـهروند در آن زنـدگی می کند و دارای حقوق و مسؤولیت هایی است. براساس یک تعریف سنتی، شهروند عبارت اسـت ازکسی که در جامعه مدنی دارای حقوق سیاسی است و حقوق سیاسی وی، منحصر به انتخاب دولـت و مدیران شهری نیست . بلکه فعالیت های دولت و مدیران در تصمیم گیری ها یـا حـداقل شـفافیت برنامه ها در کنترل شهروندان قرار دارد.